Kraina ognia

Azerbejdżan to kraj położony na Kaukazie Południowym, na styku Azji i Europy – w miejscu, które dało temu terytorium możliwość odgrywania kluczowej roli w kontekście międzynarodowym, gospodarczym i kulturowym.

Azerbejdżan od północy graniczy z Gruzją i Rosją, od zachodu z Armenią i Turcją, od południa z Iranem, a ze wschodniej strony oblewają go wody Morza Kaspijskiego. Według niektórych źródeł nazwa kraju pochodzi od perskiego wyrażenia „Kraina ognia”, co może odnosić się do azerbejdżańskich złóż ropy i gazu, niekiedy samoistnie wydobywających się na powierzchnię, lub od jego statusu jako byłego centrum wiary zoroastrian. Kraj ten zamieszkiwany jest od ponad trzech tysięcy lat (w rejonie Baku, stolicy kraju, odnaleziono przedmioty z epoki brązu), a pierwszymi ludźmi, którzy osiedlili się na tych terenach, byli Persowie, a następnie Grecy. Na przestrzeni wieków obszar Azerbejdżanu był kolejno pod panowaniem Rzymian, Persów, Arabów, Mongołów i ponownie Persów.

W XVII wieku Rosja, ówcześnie wielkie mocarstwo, powoli zaczęła rozszerzać swoją dominację polityczną w północnej części kraju, podczas gdy Persja zachowała kontrolę nad południem. Doprowadziło to do ostrego konfliktu pomiędzy tymi dwoma mocarstwami, który zakończył się w XIX wieku dwoma traktatami, na mocy których Azerbejdżan podzielono między Rosję i Persów. Terytorium należące do Rosji zostało wówczas podzielone na trzy obszary administracyjne: Baku, prowincję Elżbietopol i prowincję Erewan, część dzisiejszej Armenii. Już w tamtej epoce Cesarstwo Rosyjskie zajmowało się wydobyciem ropy na tych terenach, a od roku 1870 rozpoczęło budowę rurociągów i linii kolejowej łączącej Baku i gruzińską stolicę Tbilisi, potrzebnej do jej transportu. W Baku rafinerie ropy naftowej istniały już wcześniej, a w roku 1874 powstała pierwsza firma naftowa „Bakijskie Towarzystwo Naftowe”. Cztery lata później położono pierwszy rurociąg na odcinku 12 km, łączący szyby naftowe Bulakan z rafinerią w Baku. Były to lata, w których wzrostowi przemysłu towarzyszyło coraz większe zapotrzebowanie na ropę. Ten popyt pozwolił Azerbejdżanowi w 1901 r. stać się największym jej producentem na świecie z wydobyciem 11 milionów ton rocznie, zaspokajając potrzeby połowy światowego przemysłu. W roku 1941 produkcja ropy była już ponad dwukrotnie wyższa (23,6 miliona ton).

Po zakończeniu I wojny światowej i upadku Cesarstwa Rosyjskiego, Azerbejdżan wraz z Armenią i Gruzją zjednoczył się w Zakaukaską Federacyjną Republikę Demokratyczną. Została rozwiązana zaledwie po sześciu miesiącach co pozwoliło Azerbejdżanowi na ogłoszenie niepodległości oraz założenie w 1918 r. Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu, pierwszej muzułmańskiej republiki, która przyznała prawa wyborcze kobietom. Jednak niepodległość trwała zaledwie dwa lata. W roku 1920 Armia Czerwona najechała kraj i na nowo zjednoczyła z Gruzją i Armenią. Dwa lata później powstała Zakaukaska Radziecka Federacyjna Socjalistyczna Republika zawłaszczona przez Rosję w roku 1936. W 1924 r. ZSRR utworzył autonomiczny region Górski Karabach (zamieszkiwany przez ormiańskich chrześcijan), który wkrótce znalazł się pod kontrolą Azerów. To właśnie ta sytuacja stała się zarzewiem przyszłego konfliktu pomiędzy Ormianami a Azerami.

W roku 1991, po upadku ZSRR, Azerbejdżan ponownie ogłosił niepodległość. Pierwsze jej lata to czas wojny z Armenią o Górski Karabach. W ciągu zaledwie dwóch lat (od 1991 – 1993) wybrano aż trzech prezydentów. Jednak dopiero kolejny z nich, Hejdar Alijew (w 1969 r. sekretarz generalny Komunistycznej Partii Azerbejdżanu), unormował trudną sytuację i w maju 1994 r. podpisał z Armenią porozumienie o zawieszeniu broni w sprawie Górskiego Karabachu. Następcą Hejdara Alijewa na stanowisku głowy państwa (po wątpliwych wyborach demokratycznych) został w październiku 2003 r. jego syn Ilham Alijew, były premier. Do dzisiaj „klan” Alijewów cieszy się niepodważalną władzą nad terytorium azerskim, rządząc „res pubblica” całkowicie z korzyścią dla swojej rodziny i wykorzystując duże dochody z wydobycia ropy do prywatnych inwestycji w budownictwo i zakupu nieruchomości za granicą.

Obecnie w Azerbejdżanie mieszka ponad 10 milionów osób, z których 91,6% ma pochodzenie azerskie, a reszta to głównie Rosjanie lub Ormianie. Nieco ponad połowa ludności mieszka w miastach, pozostali na obszarach wiejskich. Azerbejdżan jest najbardziej zaludnionym krajem na południowym obszarze Kaukazu, a jego populacja jest także najmłodsza, zarówno na tym obszarze, jak i na obszarze Europy Wschodniej. W rzeczywistości 37,8% ludności Azerbejdżanu ma mniej niż 24 lata, a tylko 6,64% ma powyżej 65 lat – średni wiek narodu wynosi 30,9 lat. 96% mieszkańców wyznaje islam, z czego 85% z to szyici, a 15%  sunnici. W kraju są też mniejszości religijne, takie jak Żydzi i prawosławni.

tekst: SOUTHWORLD.NET