Wiara w sztuce ludowej

Sztuka ludowa obecna jest we wszystkich aspektach życia mieszkańców Meksyku, także w wierze. Podczas roku kalendarzowego i liturgicznego celebruje się tam przynajmniej 120 tradycyjnych świąt religijnych, z których najbardziej popularnym jest święto Matki Boskiej z Guadalupe obchodzone 12 grudnia.

W Meksyku niemal wszystkie święta religijne dostarczają inspiracji do tworzenia niezliczonej liczby rękodzieł. Wśród ludu Huichole, żyjącego w środkowo-zachodnim Meksyku, są one nazywane oczami Boga (ofiarami mającymi chronić dzieci do piątego roku życia przed różnymi niebezpieczeństwami czyhającymi na maluchów). Mamy więc pierzaste strzały, których kapłan lub szaman używa w różnych rytuałach i za pomocą których przywołuje bóstwo, i deski z mitologicznymi symbolami ozdobione kolorowymi wełnianymi nićmi przyklejonymi woskiem. Natomiast w plemieniu Otomi z San Pablito Pahuatlán bardzo popularne są lalki wykonane z chińskiego papieru, które symbolizują duchy dobra i zła. Także tańce, zwłaszcza odgrywanie w nich zwierząt, mają głębokie magiczno-religijne znaczenie. Podobnie milagros, czyli figurki ze srebra lub metalu w kształcie oka, nogi, serca itp., które reprezentują części ciała dotknięte jakąś chorobą i które są umieszczane w kościołach z prośbą o Bożą pomoc. Wszystkie te przedmioty są klasycznymi przykładami połączenia wiary z meksykańską sztuką ludową. Przyjrzyjmy się zatem, jak ta tradycyjna sztuka przeniknęła do religii katolickiej i katolickich świąt obchodzonych w Meksyku.

Okres Bożego Narodzenia

W okresie Bożego Narodzenia meksykańscy rękodzielnicy oferują szopki wykonane z różnych materiałów – od stylizowanych figur ze słomy pszenicznej w Tzintzuntzan po polichromowane drewniane ołtarzyki w San Antonio Arrazola. Można tam też zobaczyć naturalnej wielkości rzeźby w drewnie, figury z kolorowej blachy, jak również drzewa życia ze scenami narodzenia z barokowymi figurami z gliny. Są także Trzej Królowie na słoniach i wielbłądach, a nawet muł i wół, przyozdobieni kwiatami i gwiazdami. W Guadalajarze powstają bardzo delikatne szopki z rozciągniętego szkła, tektury i… makaronu.

Pastorelas

Pastorelas, czyli meksykańskie jasełka mają swoje korzenie w religijnym teatrze średniowiecza – komediowych przedstawieniach o charakterze symbolicznym, pisanych wierszem i przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Wszystkie inscenizacje nawiązują do narodzenia Chrystusa i są niezwykle barwne. Oprócz tradycyjnych postaci pasterzy i Świętej Rodziny w betlejemskiej szopce można również zobaczyć archaniołów Gabriela i Michała oraz pustelników w spiczastych kapturach. Ale nie brakuje także czarnych charakterów: Lucyfera i jego dworu demonów na czele z grzechami głównymi: Chciwością, Nieczystością i innymi piekielnymi zastępami. Jednak podczas przedstawienia zostają oni ostatecznie pokonani przez siły dobra, które idą adorować Nowonarodzone Dziecię pieśniami pochwalnymi.

Matka Boża Gromniczna

Według tradycji okres Bożego Narodzenia kończy się 2 lutego świętem Ofiarowania Pańskiego znanym potocznie jako Matki Bożej Gromnicznej. Tego dnia błogosławione są w kościele wizerunki Dzieciątka Jezus przynoszone w żłóbkach, koszach, na tacach, a nawet na krzesłach ozdobionych kwiatami, ziarnami kukurydzy, fasoli, pszenicy i innych zbóż. „Rodzice chrzestni” Dzieciątka, czyli wybierani każdego roku inni parafianie, ubierają figurkę w fantazyjny kostium wykonany specjalnie na ten dzień, zgodnie z przyjętymi przez nich wezwaniami: Dzieciątko z Atocha, Dzieciątko jałmużny, Dzieciątko gołębi, … a nawet Dzieciątko piłkarzy.

Karnawał

Wielki Post – drugi ważny okres w kalendarzu liturgicznym – poprzedza karnawał, którego korzenie sięgają starożytnych świąt ku czci egipskiej bogini Izydy, greckich bachanalii czy rzymskich saturnaliów. W Meksyku święto to ma zupełnie inny charakter ze względu na większe wpływy rdzennej ludności. Jest to bardziej rytuał pojednania z naturą połączony z obchodami Nowego Roku. W wielu miastach odbywają się wtedy parady i tańce. W miejscowości Yuriria tańczą zakapturzeni mężczyźni, ubrani na czarno, z namalowaną na plecach czaszką. W meksykańskim stanie Guerrero panowie przebierają się za kobiety, wkładają piękne, tradycyjne stroje i jeżdżą na ogromnych drewnianych koniach, zaś w stanie Morelos zamaskowani mężczyźni tańczą swoisty taniec taragotas. W innych miejscach można spotkać charakterystyczne nakrycia głowy z piór, haftowane cekinami, i grupy elegancko ubranych osób w płaszczach i cylindrach, przepięknych maskach na twarzy i z otwartymi parasolami.

Wielki Post

Wielki Post to bardzo ważny okres dla Meksykanów. Oprócz tradycji i obrzędów znanych w większości krajów katolickich w Meksyku jest jeden bardzo specyficzny dla kilku miast. W szósty piątek Wielkiego Postu stawia się ołtarze i nakrywa je obrusami, na których umieszcza się papierowe chorągiewki z wizerunkami Matki Boskiej Bolesnej, a także ozdobne świece, stosy szklanych kul z kolorową wodą oraz talerze z nasionami chia, soczewicy, przyozdobionych różnymi kwiatami. Na ołtarzach w Santa María Atzompa można też zobaczyć wazony w kształcie jelenia – w jego „ciele” robi się głębokie nacięcia, gdzie wkłada się nasiona chia lub kukurydzy, które po wykiełkowaniu przypominają sierść tego „zwierzęcia”.

Wielki Tydzień

W niektórych miastach kraju w Wielki Czwartek i Wielki Piątek są w sprzedaży lalki Judasza wykonane z tektury i trzciny, przyozdobione fajerwerkami i pomalowane na jaskrawe kolory, które symbolizują zdrajcę apostoła. Przedstawiają one ludzkie wyobrażenie diabła i śmierci, ale też popularnych w Meksyku postaci politycznych. Zazwyczaj lalki są palone na placach lub ulicach miast i wiosek. Z okazji Wielkiego Tygodnia w wielu miejscach można zobaczyć gliniane i drewniane figurki ukrzyżowanego Jezusa i Jego drogi krzyżowej.

Kult zmarłych

Jednym z najbardziej zakorzenionych w Meksyku świąt jest dzień Wszystkich Świętych, który obchodzi się tam 1 i 2 listopada. Pierwszy dzień poświęcony jest zmarłym dzieciom, drugi osobom dorosłym. Dla Meksykanów śmierć jest czymś bardzo naturalnym – kolejnym etapem życia. Jak ziarno kukurydzy, które chcąc kontynuować swój cykl życia, musi być posiane w ziemi, aby odrodzić się na nowo, tak samo ludzie muszą umrzeć, aby na nowo narodzić się do życia wiecznego. Meksykanie z wielkim zapałem świętują dzień wspominania tych, którzy poprzedzili ich w podróży do wieczności. Na cześć zmarłych wznoszą w domach ołtarze. Przygotowują jedzenie i napoje, dekorują groby. Ofiarowują im też ulubione potrawy, a oni „zjedzą” z nich tylko aromat podczas palenia kadzidła. Tradycyjnie ołtarze zmarłych dekoruje się kwiatami i papierowymi girlandami. Przyozdabia również zapachowymi świecami, czarnymi papierowymi kwiatami oraz krzyżami, wazonami, świecznikami i kadzielnicami. Z tych ostatnich najbardziej znane są te ręcznie modelowane i malowane temperą lub wykonane z glazurowanej czarnej gliny, jak np. te w dzielnicy La Luz w mieście Puebla. Bardzo popularnymi przedmiotami w Święto Zmarłych są czaszki z cukru z wypisanym na czole imieniem zmarłego, a spośród nich najbardziej wyróżniają się te produkowane w mieście Meksyk i Toluca w centralnej części Michoacán. W niektórych miejscach czaszki robi się z tektury i makaronu. Powstają również ogromne czaszki z cukru, w których umieszcza się misy z kolorowymi kwiatami.

Matka Boska z Guadalupe

Najważniejszym symbolem meksykańskiej religijności jest wizerunek Matki Boskiej z Guadalupe. W Jej metyskiej twarzy niektórzy naukowcy próbowali dostrzec oblicze najpopularniejszej w czasach przedhiszpańskich żeńskiej bogini Tonantzin, czyli „Naszej Prawdziwej Matki”. Jednak kult Matki Bożej z Guadalupe wykracza poza znaczenie religijne – jest Ona ikoną narodową dla wszystkich Meksykanów z głębokim poczuciem społecznej integracji i tożsamości. Każdego roku 12 grudnia świętują oni objawienie Matki Bożej na wzgórzu Tepeyac. W okolicach tej daty mnożą się pielgrzymki do Jej bazyliki w Guadalupe. Pielgrzymi idą z transparentami – często ręcznie malowanymi – z flagami, plakatami i wizerunkami Maryi bogato zdobionymi świeżymi kwiatami. Towarzyszą im orkiestry. Wielu pielgrzymów, ubranych w tradycyjne stroje, wykonuje rytualne tańce przed obliczem Morenity z Guadalupe.

tekst: southworld.net

fot. Misjonarze Kombonianie

fot. Misjonarze Kombonianie

fot. Misjonarze Kombonianie

fot. Misjonarze Kombonianie